Classics To Go Classics To Go |
Componist Erik Satie
Erik Satie waseen excentrieke Franse componist, wiens revolutionaire eenvoud we onder meer terug kunnen vinden in de drie Gymnopédies voor piano. ‘Ik heb nog nooit een noot geschreven die ik niet meende,’ aldus Satie.
17 mei 1866, Honfleur – 1 juli 1925, Parijs
Componist Erik Satie heeft gedurendezijn leven nooit gestreefd naar faam, maar desondanks iszijn muziek tegenwoordig wereldberoemd. Zijn composities lateneen diepe indruk achterop de luisteraar en hebben een belangrijke plaats in de muziekgeschiedenis ingenomen. InDebussy’s impressionisme, Stravinsky’s modernisme en zelfs in het minimalisme van John Cageis Satiesinvloed hoorbaar.Zijn pianowerken, vooral de populaireGymnopédies en Gnossiennes, hebben hetstempel ‘easy listening’ gekregen – iets dat Satie waarschijnlijkwel zou hebben kunnen waarderen.
Satiewas eigenzinnig en zijnwerken vormdeneencontrast in zijn tijd
Satie was al vanaf het begin van zijn carrièreeen excentriekeling: aan zijntweeeerste werken, Valse-Ballet en Fantaisie-Valse voor piano, gaf hij opusnummer 62 mee.In zijn tijd was grootschalige romantiek geïnspireerd op de muziek vanWagner aan de ordevan de dag. Satie maakte hier korte metten mee: hij schreefzijn muziek aan de hand van zeereenvoudige ideeën. Zijn vroege werken zijn miniaturen en veelervan hebben een religieus aspect. De vierOgives (1886) zijn bijvoorbeeld geïnspireerd opgotische architectuur en doen denken aan Gregoriaanse muziek. De modaliteit van middeleeuwse kerkmuziek is ook in deSarabandes (1887) en de Gymnopédies (1888)terug te vinden.
Satie’s betrokkenheid bijhet mystieke christelijke genootschap van de Rozenkruisers inspireerde hem tot het schrijven van een reeks pianowerken, waaronderPremière pensée Rose + Croix (1891).
Cabaret en lichte muziek drongen ook steeds verder in zijn werk door. Zijn vader was uitgever van theatermuziek, dus Satie was op jonge leeftijd al bekend hiermee. Ook werkte Satie een tijdje als pianist in de cafés van het Parijse Montmartre.Absurdistische humor iseen ander belangrijk kenmerk in Saties muziek, met nameinzijn werken voor toneel. Zijn toneelmuziek bleek bijvoorbeeld ideaal te zijn voor de surrealistische komedie Le Piège de Méduse (1913). Hij plaatstepapier tussen de snaren van de piano om een meer mechanisch geluid te creëren, John Cage zou dit idee later verder ontwikkelen inzijn werken voor ‘prepared piano’. Zijn werk Vexationsgaf Satie de tekst mee: ‘Pour se jouer 840 fois de suite ce motif, il sera bon de se préparer au préalable, et dans le plus grand silence, par des immobilités sérieuses’ (Om dit stuk 840 keer achter elkaar te spelen, is hetraadzaam jezelf goed voor te bereiden, in diepe stilte en serieuze onbeweeglijkheid’). Cage organiseerde ooit een evenement waarbijde partituurwerkelijk 840 keer werduitgevoerd.
Een gedurfd ballet
Saties werken zijn ook verbonden met de modieuze klanken van jazz, radio en bioscoop, zekerin het ballet Parade (1916). Er werkte eenindrukwekkend team aandit ballet voor Sergei Diaghilevs Ballets Russes:Erik Satie componeerdede muziek, Jean Cocteau schreef het scenarioenPabloPicasso ontwierpde kostuums. Het is een van de meest gedurfde werken die Satie schreef. Het bevat onder meer een neoklassieke fuga, ragtime, invloeden uit oriëntaalse muzieken het geluid van schrijfmachines, een revolver en diverse motoren.
De uitvoering van hetballetveroorzaakteeen schandaal en Satie kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf wegens laster, nadat hij in uitgesproken bewoordingenreageerde op de recensievan een criticus. Hij stuurde de man een briefkaart met de tekst: ‘Monsieur et cher ami – vous êtes un cul, un cul sans musique! Signé Erik Satie’.Na zijn veroordeling vormde hij onverschrokken opnieuw een team met Picasso voor zijn ballet Mercure (1924). Ook keerde hij terug naar het surrealisme met de muziek voor het balletRelâche (1924), waarvan de titel zoveel betekent als ‘Het optreden is gecanceld’.
Muziek moet slechts gehoord en niet beluisterd worden.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte Satie verder aan zijn van emotie ontdaneminiaturen, zoalsChoses vues à droite et à gauche (sans lunettes)–Dingen die je rechts en links ziet (zonder bril).De emotionele afstand geeft deze muziekeen betoverende kwaliteit, net als in het drama Socrate (1918), gebaseerd op Plato’s dialogen. In dit stuk gebruikt Satie opnieuw de eenvoudige, harmonische taal en de directe melodische stijl van zijn vroegere werken, maar past dieaan; alsof hetzelfde materiaal vanuit een andere hoek bekeken wordt. De terughoudendheid in Saties latere muziek vloeide voort uit zijn groeiende overtuiging dat muziek slechts gehoord en niet beluisterd moet worden – ‘achtergrondmuziek’, aldus Matisse. Zijn muziek is inmiddels zo bekend en klinkt ons zo vertrouwd in de oren, dat we bijna niet meer in staat zijndieecht goed te beluisteren.In feite heeft Satie daarmee dus zijn doel bereikt.
Aanbevolen opnamen
Lees en luister ook
Album van de week
Complete Pianowerken van SatiePlaylist Piano Soundscapes
Focus Soundscapes
De vergelijking Patricia Petibon
Album van de week Amuse-Bouche
KijkQuatuor pour la Fin du Temps
